در عصر امام علیهالسلام، مدرسهی تابعین، نخستین مدرسهی اسلامی پس از مدرسهی ائمهی اهل بیت علیهمالسلام در مدینه برپا شد و این مؤسسه توجه خاصی به علوم شریعت اسلامی داشت و از محدودهی آن تجاوز نمیکرد. اعضای این مؤسسه عبارت بودند از: سعید بن مسیب، عروة بن زبیر، قاسم بن محمد بن ابیبکر، ابوبکر بن عبدالرحمن بن حارث بن هشام، سلیمان بن یسار، عبیدالله بن
عتبة بن مسعود و خارجة بن زید. شاعری دربارهی ایشان میگوید:
اذا قیل من فی العلم سبعة أبحر++
روایتهم لیست عن العلم خارجة
فقل: هم عبیدالله عروة قاسم++
سعید أبوبکر سلیمان خارجة
– هر گاه بپرسند که چه کسانی مصداق هفت دریای علم میباشند و روایت آنان بیرون از علم و آگاهی نیست.
بگو: ایشان عبارتند از: عبیدالله، عروه، قاسم و سعید، ابوبکر، سلیمان و خارجه.
و شاعر دیگری میگوید:
ألاکل من لا یقتدی بأئمة++
فقسمته ضیزی عن العلم خارجة
فحدهم: عبیدالله، عروة، قاسم++
سعید، سلیمان، أبوبکر، خارجة(1)
– بدان که هر کس از ائمهی اهل بیت علیهمالسلام پیروی نکند، بهرهی او از علم بسیار اندک و ناچیز است نمونهی آنها که پیروی کردند عبارتند از: عبیدالله، عروه، قاسم، سعید، سلیمان، ابوبکر و خارجه.
شایان ذکر است که بعضی از این دانشمندان از کسانی بودند که نزد امام زین العابدین علیهالسلام شاگردی کرده و از او حدیث و فقه آموخته بودند؛ بخصوص سعید بن مسیب که یکی از راویان حدیث آن حضرت و از ملازمان او بود؛ بسیاری از مسائل حلال و حرام را از او آموخت.(2) به هر حال حیات علمی در عصر امام علیهالسلام شبه معدوم بود، مسلمانان در عوض آن سرگرم احزاب سیاسی بودند که به نوعی بر حکومت اموی و دست یازیدن به خیرات کشور کمک میکرد.
1) ابوالفداء.
2) حیاة الامام محمد الباقر: 2 / 130.
