در مدینه منوره آوازه خوانی به قدری شایع شد که به صورت مرکز غنا در آمد، ابوالفرج میگوید: آوازه خوانی در مدینه چنان معمول بود که دانشمندان بد نمیدانستند و عابدان مانع نمیشدند.(1) ابویوسف به یکی از مردم مدینه میگوید: جریان شما مردم مدینه چه قدر دربارهی این آوازخوانیها شگفت آور است! نه بزرگ و نه کوچک، هیچ کس از آن پرهیز ندارد.(2) وقتی که از آن دره آب روان بود، آوازه خوانان شروع به آوازه خوانی میکردند، در مدینه، کسی در خفا نمیماند؛ نه دختران و پسران جوان و نه سالخوردگان مگر این که بیرون میآمدند و به آوازه خوانی گوش فرامیدادند(3) و از جمله مطالب شیرینی که نقل شده این است که عبدالعزیز مخزومی قاضی مدینه شهادت دحمان آوازه خوان مشهور را که به نفع مردی از اهل مدینه و به زیان مردی از اهل عراق شهادت داد، قبول کرد و او را عادل دانست، آن مرد عراقی گفت: او آواز میخواند و کنیزکان را آوازه خوانی میآموزد؟ قاضی گفت: خدا ما و شما را بیامرزد، کدام یک از ما آواز نمیخوانیم!!(4)
فقیه مدینه؛ مالک بن انس شناخت کاملی نسبت به آوازه خوانی داشت، حسین بن دحمان اشقر نقل کرده، میگوید: من در مدینه بودم، روزی به هنگام
ظهر همین طور راه میرفتم، شروع کردم به آواز خواندن و این شعر را میخواندم:
ما بال اهلک یا رباب++
خزرا کأنهم غضاب
چه شده است کسان تو را ای رباب که به گوشهی چشم نگاه میکنند، گویی خشمگینند؟!
میگوید: ناگاه پنجرهای باز شد، و صورتی پدیدار گردید که ریش قرمزی داشت و گفت: ای فاسق! بد ادا کردی و جلو گویندهی اصلی را گرفتی و رسوایی را شایع کردی، آنگاه شروع کرد به آواز خواندن، من گمان کردم که نواری را عینا باز کرده است، گفتم: خدا تو را تندرست بدارد! این آوازه خوانی برای شما از کجاست؟ گفت: من پسر بچهای بودم، به دنبال آوازه خوانان میرفتم و از آنها چیزی یاد میگرفتم، تا این که مادرم گفت: آوازه خوان اگر بد قیافه باشد کسی به آوازه خوانی او گوش نمیدهد چون صورت زیبایی نداری پس این کار را ترک کن و به دنبال علم فقه برو، زیرا که فقاهت با بدی قیافه ضرری ندارد، این بود که من آوازه خوانان را ترک گفتم، و به دنبال فقها رفتم. گفتم: فدایت شوم، دوباره بخوان، گفت: نه، این کار خوبی نیست، تو میخواهی که بگویی آوازه خوانی را از مالک بن انس آموختهام! آنگاه فهمیدم که او مالک بن انس است در حالی که قبلا نمیدانستم.(5) چه این روایت درست باشد یا نادرست که مخالفان امام مالک آن را برای کاستن از مقام وی جعل کرده باشند، تردیدی نیست که مدینهی منوره در آن زمان مرکز غنا در جهان اسلام و دانشکدهی مخصوص آموزش غنا به کنیزکان بوده است.
1) الأغانی: 8 / 224.
2) عقد الفرید: 3 / 233.
3) عقد الفرید: 3 / 245.
4) الأغانی: 6 / 21.
5) الأغانی: 4 / 222.
